Mühendislik | Makine Emniyet Revizyonu Nedir?
Mühendislik Emniyet Revizyonu Neden Gereklidir?
Zaman içinde makineler yıpranır, üretim süreçleri değişir, otomasyon sistemleri güncellenir ve en önemlisi, yeni mevzuatlar yürürlüğe girer. Bu değişimlere ayak uyduramayan makineler, emniyetsiz çalışma ortamları yaratabilir ve iş yeri ve işçi açısından dolayılı veya direkt maaliyetler ortaya çıkabilir.
İş Yeri Açısından Maaliyet
İş kazaları yalnızca insan sağlığı üzerinde derin etkiler yaratmakla kalmaz, aynı zamanda üretim süreçlerinde ciddi kayıplara yol açar. Kazalar sonucunda makineler zarar görebilir, malzeme israfı artar, üretim durur ve dolayısıyla verimlilik düşer.
Uluslararası araştırmalar, güvenli ve sağlıklı çalışma ortamlarının iş gücü verimliliğini doğrudan artırdığını ortaya koymuştur. İş güvenliği sağlandığında, çalışanlar görevlerini daha etkin ve kesintisiz şekilde yerine getirebilir; bu da üretim kapasitesine olumlu yansır.
İş kazalarının yaşandığı işletmelerde, üretim akışı sıklıkla kesintiye uğrar. Hasar gören makineler ve bozulan üretim düzeni, hem zaman hem maliyet açısından ciddi kayıplar yaratır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından yapılan çalışmalar, özellikle makinelerde etkin koruma sistemlerinin kurulmasının hem iş kazalarını azalttığını hem de üretkenliği önemli ölçüde artırdığını göstermektedir.
Kazaların yol açtığı kayıplar yalnızca makinelerle sınırlı değildir. Araç, gereç, hammadde ve ürün israfı ile birlikte en değerli kaynak olan iş gücünde de kayıplar yaşanır. Ayrıca, üretimin yeniden düzenlenmesi, onarım çalışmaları ve gecikmeler işletme maliyetlerini artıran diğer etkenlerdir.
Sonuç olarak, iş güvenliği sadece yasal bir zorunluluk değil, aynı zamanda sürdürülebilir üretim ve maliyet kontrolü için stratejik bir gerekliliktir.
İşçi Açısından Maaliyet
İş kazalarının en ağır ve geri dönüşü olmayan sonucu, bir çalışanın hayatını kaybetmesidir. İnsan yaşamı ölçülemez bir değere sahiptir ve bu kayıpların maddi karşılığı hiçbir şekilde telafi edilemez. Ancak istatistikler ve yaşanan örnekler, iş kazalarının en büyük bedelini her zaman işçinin ve ailesinin ödediğini açıkça göstermektedir.
Hayatını kaybeden bir işçinin geride bıraktığı ailesi yalnızca derin bir acı yaşamakla kalmaz, aynı zamanda maddi anlamda da ciddi bir yıkıma uğrar. Gelirin tamamen kesilmesi veya büyük ölçüde azalması, geçim sıkıntısını da beraberinde getirir. Eğer işçi sosyal güvenlik sistemine kayıtlı değilse, aileye herhangi bir destek ya da tazminat ödemesi yapılması da mümkün olmayabilir.
Hayatını kaybetmese bile iş kazası geçiren bir çalışanın, fiziksel ya da psikolojik sağlığında ciddi bozulmalar yaşanabilir. Uzuv kayıpları, uzun süreli tedaviler veya kalıcı sakatlıklar, yalnızca iş gücü kaybına değil, aynı zamanda işçinin sosyal yaşamında da derin etkiler yaratır. Çalışma gücünü kısmen ya da tamamen kaybeden işçi, çoğu zaman daha düşük gelirli işlerde çalışmak zorunda kalır veya işsiz kalır.
Sosyal güvenlik kapsamındaki işçiler, geçici ya da kalıcı iş göremezlik ödeneğinden faydalanabilir. Ancak bu ödemeler, kaybedilen gelir düzeyinin tamamını karşılamaktan uzaktır. Üstelik işçinin sosyal güvencesi yoksa, bu haklardan da yararlanması mümkün değildir.
Ülkemizde çalışanların yalnızca yaklaşık %35’i sosyal güvenlik şemsiyesi altındadır. Bu düşük oran, iş kazalarının işçiler üzerindeki etkilerini daha da ağırlaştırmaktadır. İş kazalarının ölümle sonuçlanma oranlarının da yüksek olduğu düşünüldüğünde, durumun ciddiyeti ve işçi üzerindeki maliyetin boyutları daha net bir şekilde anlaşılmaktadır.
2024 yılı için fabrikalardaki iş kazalarının ILO tarafından belirlenen maliyeti, genellikle Türkiye’de 171 milyar TL olarak tahmin edilmektedir. Bu maliyet, işverenlerin iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle uğradıkları doğrudan ve dolaylı zararları içerir.
Emniyet bir maliyet değil, yatırımdır.
Mühendislik emniyet revizyonu, mevcut makinelerin ve üretim hatlarının yeniden değerlendirilerek, güncel standartlara ve emniyet gerekliliklerine uygun hale getirilmesi sürecidir. Bu revizyonlar sayesinde, makineler yeniden emniyetli bir hale getirilebilir.
Ne Zaman Revizyon Yapılmalı?
- Yeni bir üretim hattı kurulduğunda,
- Mevcut makinelerde değişiklik veya modernizasyon yapıldığında,
- Risk tespiti yapıldığında,
- Yeni emniyet mevzuatları yayımlandığında,
- Periyodik bakım sırasında tehlikeler tespit edildiğinde.
Revizyon Süreci Nasıl İşler?
*RA : Risk Assessment
**SC : Safety Concept
Mühendislik emniyet revizyonları sadece ekipman takviyesi değildir. Bu süreç, sistematik bir mühendislik yaklaşımı gerektirir.
1. Durum Tespiti ve Yerinde İnceleme
İlk adım, makinelerin yerinde incelenmesidir. Operatörle etkileşim şekli, mevcut koruma sistemleri ve çalışma düzeni gözlemlenir.
2. Risk Değerlendirmesi
EN ISO 12100, EN ISO 13849-1, EN ISO 14119 gibi uluslararası standartlara uygun şekilde riskler analiz edilir. Her tehlike için önlemler belirlenir ve hedeflenen emniyet seviyesi tanımlanır.
3. Emniyet Fonksiyonlarının Tasarımı
Makineye özel çözümler üretilir. Emniyet PLC sistemleri, emniyet röleleri, ışık perdeleri, alan tarayıcı, acil durdurma ekipmanları, mekanik muhafazalar, switch’ler gibi sistemler tasarlanır.
4. Saha Uygulamaları
Tasarlanan sistemler, üretimi aksatmayacak şekilde sahada devreye alınır. Operatör alışkanlıkları dikkate alınarak kullanıcı dostu çözümler uygulanır.
5. Test ve Belgelendirme
Kurulan sistemlerin emniyet hedeflerine ulaşıp ulaşmadığı test edilir. Teknik dosyalar hazırlanır, CE işaretlemesi ve uygunluk beyanı süreçleri tamamlanır.
Emniyetli Üretim, Sürdürülebilir Başarı
Emniyetli bir ortam, çalışan bağlılığını ve verimini artırır. Bu sayede aynı oranda çalışan motivasyonu artacaktır. Ayrıyetten emniyet kültürüne sahip firmalar haliyle iş kazasının sıfıra yakın olduğu işletmeler sektörde tercih edilir hale gelecektir.
Makine emniyeti ve mühendislik emniyet revizyonları, yalnızca birer mühendislik faaliyeti değil, işletmelerin uzun vadeli başarısını doğrudan etkileyen kritik süreçlerdir.
